درس هفتم
تاريخ : چهارشنبه

     بامدادی که تفاوت نکند لیل ونهار

                           خوش بود دامن صحراو تماشای بهار

  دانش های ادبی:

  قالب شعر : قصیده

  قافیه: نهار، بهار

  آرایه ی ادبی( جناس) : نهار ،بهار

   آرایه ی ادبی ( تضاد ) : لیل و نهار، بامداد و لیل

  دانش های زبانی:

  لیل : شب

  نهار : روز

  بامداد: صبح زود، قبل از طلوع خورشید

  معنا: اول صبح یک روز بهاری که مدت شب و روز

  مساوی است ،چقدر زیباست که برای تماشای

  بهار به دامن طبیعت برویم.

      آفرینش همه تنبیه خداوند دل است

                            دل ندارد که ندارد به خداوند اقرار

  دانش های ادبی:

  قافیه: اقرار

  آرایه ی ادبی(جناس) : که، به

  آرایه ی ادبی(واج آرایی): حرف (د)

  دانش های زبانی:

  آفرینش: جهان و آفریده های خدا

  تنبیه: آگاه کردن، هوشیار کردن

  اقرار: اعتراف

  خداوند دل: صاحب دل، انسان

  دل نداشتن : کنایه از احساس نداشتن

  معنا: تمام آفریده های خدا برای آگاهی و

  هوشیاری انسان  از وجود حق است و اگر کسی

  این حقیقت( وجود خدا) را انکار کند به راستی که

   بی احساس است و انسان نیست.

     این همه نقش عجب بر در و دیواروجود

                           هر که فکرت نکند ،نقش بود بردیوار

  دانش های ادبی:

  قافیه: دیوار

  آرایه ی ادبی(جناس): هر ،بر، در

    ( آرایه ی ادبی تشبیه): در و دیوار وجود

  (وجود انسان به در و دیوار تشبیه شده است.)

  و انسان بی فکر به نقش روی در و دیوار تشبیه

  شده است.

  آرایه ی ادبی(مراعات نظیر):در، دیوار

  دانش های زبانی:

  فکرت: تفکر ،اندیشه

  فکرت نکنند: نیندیشند

  وجود: هستی

  نقش: نقاشی

  هرکه: هرکسی که

  معنا: با وجوداین همه آفریده های خداوند که

  بسیار عجیب و زیبا هستندهرکس در مورد

  خالق آن اندیشه نکند مانند نقشی بر دیوار

  بی ارزش است.

    کوه و دریا و درختان همه در تسبیح اند

                           نه همه مستمعی فهم کن این اسرار

  دانش های ادبی:

  قافیه : اسرار

  آرایه ی ادبی(مراعات نظیر): کوه، دریا، درختان

  آرایه ی ادبی(تلمیح): بیت به آیه ی ۴۴ از

  سوره ی"  اسراء" اشاره دارد.

  "تُسَبَّحُ لَهُ السَّموات السَّبعُ و الارضُ وَ مَنْ فیهنَّ

   وَ اِن مِن شَیْءٍ اِلّا یُسَبِّحُ بِحَمدِ وَ لکِنِ الا تفقهوُنَ

   تَسبَیحُم اَنَّهُ کانَ حَلیماً غَفوراً"

  ترجمه:  فت آسمان و هرچه در آن است همه

  به ستایش و تنزیه خدا مشغولندو موجودی نیست

  جز آنکه ذکرش تسبیح و ستایش اوست

  و لیکن شما تسبیح آن ها را فهم

  نمی کنید و همانا او بسیار بردبار و آمرزنده است".

  دانش های زبانی:

  تسبیح: خدا را به پاکی یاد کردن، ذکر خدا

 مستمع : شنونده

  اسرار: جمع سر، رازها

 فهم کردن: درک کردن

  معنا: تمام پدیده های خلقت و موجودات جهان

  در حال عبادت خداوند هستند ولیکن هر شنونده ای

  این راز را نمی تواند بفهمد.(تنها انسانهای آگاه این

 رازهارا میدانند و درک می کنند)

     خبرت هست که مرغان سحر می گویند

                           آخرای خفته،سرازخواب جهالت بردار

  دانش های ادبی:

  قافیه: بردار

  آرایه ی ادبی(جناس): سحر، سر

  آرایه ی ادبی(مراعات نظیر): خفته، خواب، سحر

  آرایه ی ادبی (تشبیه): خواب جهالت

   (جهل و نادانی به خواب تشبیه 

   شده است. جهالت:مشبه،  خواب :مشبه به)

  کنایه: مصراع دوم کنایه از آگاهی

  دانش های زبانی:

  مرغان: پرندگان

  خفته: خوابیده

  جهالت : نادانی

 مرغ سحر: نوعی پرنده که صدایی شبیه به

  (هو هو)دارد.

  معنا: آیا آگاه هستی که مرغ سحر چه می گوید؟

  آواز مرغ سحر این نکته را گوشزد می کند که ای

   غافل و نا آگاه از خواب غفلت بیدار شو.

  بیشتر بدانیم:

  (سعدی در جای دیگر می فرماید:

   گفتم این شرط آدمیت نیست

                        مرغ تسبیح گوی و ماخاموش)

   تاکی آخر چو بنفشه سر غفلت درپیش

                      حیف باشد که تو در خواب و نرگس بیدار

  دانش های ادبی:

  قافیه: بیدار

   آرایه ی ادبی(تشبیه):  انسان نا آگاه و غافل به

  بنفشه تشبیه شده است.

   (تو:مشبه و بنفشه: مشبه به)

  آرایه ی ادبی (مراعات نظیر): بنفشه،نرگس

  آرایه ی ادبی(جناس): سر،در ـ چو،تو ــ کی،که

  آرایه ی ادبی(تضاد) : خواب، بیدار

  دانش های زبانی:

  بنفشه: نام گلی که معمولا در ادبیات فارسی

  نماد گیسوی معشوق است.درشعر سعدی به

  علت افتادگی این گل،نماد انسان غافل از یاد

  خداست.

  نرگس: نام گلی که در ادبیات فارسی نماد چشم   

  معشوق است.

  حیف: افسوس،دریغ

  چو: مانند

  معنا: ای انسان ناغافل تا کی می خواهی

   (مانند گل بنفشه) غافل و نا آگاه باشی، در حالیکه

  تمام موجودات(مانند گل نرگس)بیدار هستندو

   یاد خدامی کنند؟

     که تواند که دهد میوه ی الوان از چوب؟

                      یا که داند برآرد گل صدبرگ از خار؟

  دانش های ادبی:

  قافیه : خار

  آرایه ی ادبی(تضاد): گل، خار

  آرایه ی ادبی( جناس): تواند، داند

  آرایه ی ادبی( استفهام انکاری):بیت استفهام

  انکاری است یعنی شاعر سوالی میکندکه جواب

   آن کاملاً مشخص است امابرای تأکید سخن خود

  چنین سوالی را می کند.

  دانش زبانی:

  الوان: رنگارنگ

  خار: تیغ

  چوب: مجازاً درخت

  معنا: چه کسی می تواند از چوب درخت میوه های

  رنگارنگ بوجود آورد؟یا چه کسی می تواند در کنار

  خار گل را برویاند؟

  عقل حیران شود از خوشه ی زرین عنب

                     فهم ،عاجز شود از حُقّه ی یاقوت انار

  دانش های ادبی:

  قافیه: انار

   آرایه ی ادبی(مراعات نظیر): عنب، انار

   آرایه ی ادبی(تشبیه): حقه ی یاقوت انار

 (انار و دانه های انار به یک کیسه ی پر از مروارید

  تشبیه شده است.)

  دانش های زبانی:

  حیران: سرگشته،سرگردان

  زرین: طلایی

  عنب: انگور(واژه ای عربی)

  عاجز: ناتوان

  حُقّه: کیسه ی کوچکی که در آن جواهر یا اشیاء

  با ارزش را نگهداری میکنند.

  یاقوت: جواهری سرخ رنگ

  معنا : عقل انسان از خوشه های طلایی انگور

  و زیبایی آن در تعجب است و گویی فهم انسان

  از درک نظم دانه های انار و سرخی آن عاجز

   است. 

     پاکی و بی عیب خدایی که به تقدیر عزیز

                       ماه و خورشید مسخّرکندولیل ونهار

  دانش های ادبی:

  قافیه: نهار

  آرایه ی ادبی(تضاد): لیل، نهار

  آرایه ی ادبی(مراعات نظیر): ماه، خورشید، لیل،

   نهار

   دانش های زبانی:

  پاک و بی عیب خدایی: (موصوف و صفت)

  مسخّر : رام، مطیع

  تقدیر: خواست و اراده ی خداوند

  معنا: خداوندپاک و منزه با اراده و خواست خود

   ماه و خورشید و شب و روز (تمام هستی) را

   مطیع خود آفریده است.

      تاقیامت سخن اندر کرم و رحمت او

                         همه گویند و یکی گفته نیاید ز هزار

  دانش های ادبی:

  قافیه: هزار

 دانش های زبانی:

  قیامت: رستاخیز

  کرم: بخشندگی، بزرگواری

  رحمت: مهربانی، شفقت ورزیدن

  هزار: منظور تعداد زیاد

  معنا: اگرتاروز قیامت تمام مردم جهان، از

  بخشندگی خداوند بگویندنمی توانند که یک لطف

   از هزاران لطف او رابگویند.  

      نعمتت بار خدایا زعدد بیرون است

                         شکر اِنعام تو هرگز نکند شکرگزار

  دانش های ادبی:

  قافیه: شکر گزار

  آرایه ی ادبی( مراعات نظیر) :نعمت،شکر،

  شکر گزار ، اِنعام

  آرایه ی ادبی(کنایه): ز عددبیرون است کنایه از

  بسیار

 دانش های زبانی:

  اِنعام: نعمت دادن،بخشش

  ز عدد بیرون است: نمی توان آنرا شمارش کرد

  معنا: خدایا نعمت های تو قابل شمارش نیست

  و شکرگزارن نمی توانند هرگز شکر نعمت های تو

  را به جابیاورند.

  سعدیا!راست رُوان گوی سعادت بردند

                     راستی کن که به منزل نرسد کج رفتار

                                                         (سعدی)

  دانش های ادبی:

  قافیه: رفتار

  آرایه ی ادبی( تشبیه): گوی سعادت، سعادت به

  گوی تشبیه شده است،که راست رُوان می برند.

 (سعادت : مشبه و گوی: مشبه به)

  آرایه ی ادبی(تضاد): راست رُوان، کج رفتار

   آرایه ی ادبی (جناس): سعدی،سعادت ـ که،به ـ

   کن، که

    آرایه ی ادبی(کنایه): مصراع اول کنایه از پیروز و

  موفق شدن است.

  دانش های زبانی:

  راست رُوان: درست کاران

  (واژه ی مرکب: راست+ رُو+ ان)

  گوی: گردی، در بازی چوگان از آن استفاده

   می کردند.

  سعادت: خوش بختی

  معنا: ای سعدی، سعادت را انسان های با خرد

  و درست کار به دست می آورند،پس تو هم

  سعی کن انسان درستکاری باشی،چراکه

   انسانهای نادرست هرگزبه هدف خودنمیرسن